De inzet van dieren voor mensen met Korsakov
Tekst Jolande Bastiaans, Therese M. Flemminks
Fotografie Igor Swinkels
In huize Domus Nostra in Den Haag wonen 84 mensen met het syndroom van Korsakov. Medewerkers doen er alles aan om hun leven zo prettig mogelijk te laten verlopen. Dat lukt ten dele. Verpleegkundig docent Ingrid Schouten van Tol merkt dat bewoners vaak eenzaam zijn en nog steeds in een harde wereld leven. Zij zocht naar manieren om dat te doorbreken. Ze nam haar eigen hond Troy mee, met verassend resultaat.
'Verreweg de meeste bewoners krijgen geen bezoek'
Wie de gemeenschappelijke huiskamer op de begane grond binnentreedt, waant zich in een 'gewoon' verzorgingstehuis. Groepjes bewoners zitten aan verschillende tafels. Een klein groepje speelt Rummikub met elkaar. Hier en daar zitten andere bewoners de kleurrijke stroom passanten te bekijken. Deze bewoners gaan allemaal dezelfde kant op: het grote terras buiten. In de vintage huiskamer staan de gebruikelijke jukebox, biljarttafel en het aquarium, waar echter zo op het oog geen enkele belangstelling voor bestaat. Pas wanneer je goed kijkt valt op dat er zaken aan het plaatje missen. Hier zie je vrijwel geen familieleden die een potje mee kaarten of een stukje gaan wandelen met pa. Geen dochter die moeders haar nog even netjes kapt. In Domus Nostra is bezoek zeer welkom, maar komen ze veel minder. Het is je haast niet voor te stellen, maar verreweg de meeste bewoners krijgen vrijwel nooit familiebezoek.
Simpelweg omdat ze toch vaak denken dat het krijgen van Korsakov hun eigen schuld is.
'Mensen met alcoholisme - onze meeste bewoners dus - komen vaak uit een harde wereld. Ze leven vaak al jaren in onmin met hun naasten en sommigen leven ook een tijd op straat! Aan het woord is Ingrid Schouten (57), die al 25 jaar met mensen met Korsakov werkt. Daarnaast is zij verpleegkundig docent en geeft zij bijscholing over empathische directieve benadering. Want dat is de manier waarop de medewerkers van Domus Nostra met hun bewoners omgaan. Een meegaande en tegemoetkomende houding, naast een sturende, (directieve) benadering die bovendien samengaat met écht luisteren naar de bewoner. "Toch denk ik dat de wereld voor onze bewoners nog hard is, ondanks het feit dat het personeel veel doet om hen te betrekken bij activiteiten. Vaak vinden de bewoners die activiteiten maar onzin, omdat ze geen ziekte-inzicht hebben. Zij zien zichzelf niet als iemand met Korsakov. De mensen hier komen veelal binnen via verslavingszorginstelling Parnassia, waar we mee samenwerken. Zij zorgen eventueel voor de weg naar abstinentie. Als de diagnose Korsakov gesteld is, kunnen ze bij ons worden opgenomen. Maar sommigen komen rechtstreeks van de straat. Vaak weten ze niet wat de reden is waarom ze nu hier wonen. Want ook hier komt weer dat gebrek aan ziekte-inzicht naar boven. Sommigen weten dat ze alcoholisme hebben, anderen niet. Hier in huis hanteren we een zero tolerance beleid voor alcohol'
Om het welzijn van de bewoners te vergroten, bedacht Schouten een mooi humaan en diervriendelijk plan. Naast haar werk in de gezondheidszorg is zij ook kynologisch instructeur (iemand die opvoedcursussen geeft aan mens en hond, red). 'Ik ben een enorme dierengek en heb thuis vier honden. Ik wilde mijn plan al heel lang inbrengen, maar pas vlak voor corona kreeg ik ineens de ruimte van het management om dat te doen.
Dat moest dan wel gepaard gaan met degelijk onderzoek. Dat hebben mijn collega Monique van Bruggen en ik toen uiteraard opgepakt. Het plan was om honden - en andere dieren - in te zetten bij de begeleiding van onze mensen. De inzet van dieren wint de laatste jaren steeds meer terrein; dieren hebben een positieve invloed op het welbevinden van mensen. Een van onze bewoners is Mark*. Ik was erg benieuwd of de inzet van mijn eigen hond Troy - een negenjarige Siberische husky - ook een positieve invloed zou kunnen hebben op hem. Dat pakte heel goed uit.'
*Voor bewoner Mark is zijn gelijkwaardigheid, verantwoordelijkheid, en het gevoel iets te kunnen betekenen voor anderen erg belangrijk; vervolgt Ingrid. 'Helaas is zijn stemming geregeld somber en zorgelijk. Wanneer men in zijn ogen geen verantwoordelijkheid neemt, kan hij boos worden en vertoont hij verbaal agressief gedrag. Hij heeft een zwak voor dieren. Hij heeft zelf als kind een hond gehad. Daarnaast puzzelt hij graag, zowel kruiswoordpuzzels als legpuzzels.
Omdat Mark graag puzzelt nam ik een zogenaamde hondenpuzzel mee, speelgoed speciaal ontwikkeld voor honden. Mark vond het ontzettend leuk om met Troy te spelen. Zijn gebruikelijke zorgelijke blik maakte plaats voor een glimlach. Inmiddels bezoek ik samen met Troy Mark alweer ruim twee jaar regelmatig. Het doel van deze bezoekjes is om hem waardevolle momenten van aandacht en ontspanning te bieden. Het is een win-win situatie. Het welzijn van de bewoners is belangrijk, maar het welzijn van de hond ook. Mark zegt hier zelf over: 'Ik vind het heel gezellig als jullie komen. Troy is mijn grote vriend!'
Monique van Bruggen-Rufi (62) werkt bij Domus Nostra als senior onderzoeker. 'Alles wat er hier op het gebied van onderzoek wordt uitgevoerd, bedacht en geindiceerd, komt langs mijn bureau. Het idee om haar hond in te zetten voor het welzijn van de bewoners kwam van Ingrid. Haar wens om dat te koppelen aan een onderzoek, juichte ik graag toe. Het klikt enorm tussen Ingrid en mij. En inherent aan mijn functie probeer ik natuurlijk in alles een onderzoeksmogelijkheid te zien. Ingrid was meteen enthousiast. We zijn van plan om begin 2025 met ons onderzoek te starten. Dat wordt een specifieke studie naar het vergroten van het welzijn van iemand met Korsakov door de inzet van een hond. Ik heb - ook door verslaving binnen mijn ouderlijk huis - veel affiniteit met de doelgroep.
We zien bij hen veel eenzaamheid en er heerst veel onbegrip, ook door hun gebrek aan ziekteinzicht. Ook beroepsmatig heb ik veel met deze mensen. Klinisch gezien is het een heel interessante doelgroep, vanwege het complexe ziektebeeld.
Hun beschadigde brein zorgt er onder meer voor dat ze bijna gevoelloos zijn voor emoties. Over het algemeen leven ze eigenlijk helemaal op hun eigen eiland'
Overdag is het bij de twee liften in de centrale hal continu een drukte van belang. Bewoners gaan de hele tijd met de lift op en neer: van hun kamer naar de buitenruimte om daar te roken en weer terug. Sinds juli 2023 geldt er een algeheel rookverbod in het hele pand en zo'n 90 procent van de bewoners rookt, dit verklaart de drukte. De twee aanwezige gastvrouwen doen hun best de stroom van tientallen heen en weer lopende bewoners, al dan niet achter een rollator of zittend in een rolstoel, in goede banen te leiden. Op het terras van Domus Nostra, grenzend aan de huiskamer, staan vier grote abri's waarin de bewoners mogen roken: twee aan de linkerkant en twee rechts. Het is officieel niet toegestaan om op het terras te roken. Er zit echter niemand in de abri's, de rokende bewoners zitten allemaal her en der in de vrije buitenlucht. 'De bedoeling is dat er niet op het terras wordt gerookt, maar ja, choose your battles,' vertelt Sonja Siedenburg, teammanager zorg bij Domus Nostra.
Sonja werkt sinds een half jaar als teammanager bij Domus Nostra. 'Onze bewoners zijn vaak ongefilterd. Als ze je leuk vinden, zeggen ze dat en als ze je stom vinden, zeggen ze dat ook. Ik hou van mensen met een rafelrandje. Er zit nog een hoop stigma op Korsakov. Toen ik hier ging solliciteren, kreeg ik te horen: zou je dat nou wel doen? Er is een zeer grote verscheidenheid onder onze bewoners. De een functioneert zelfstandig, de ander heeft meer begeleiding nodig. Dit hangt af van hoeveel schade iemand heeft opgelopen door het vitamine B1 tekort en hoeveel vaardigheden hij of zij weer heeft kunnen aanleren. In de afgelopen jaren is het klassieke beeld van dé Korsakovpatiënt veranderd.
De jongste bewoner bij ons is nog geen veertig jaar. Daarnaast zie je dat er meer lichamelijke klachten bijkomen ten gevolge van het alcoholisme. Mensen zeggen vaak dat je het zelf hebt veroorzaakt, zit dan ook maar op de blaren. Dat oordeel is hard. Wat ik onze bewoners toewens, is dat er meer verbinding komt met familie. Er is door de verslaving veel leed geweest in die families en zijn de banden onder druk komen te staan. Veel bewoners krijgen helemaal geen bezoek. Ik gun het hen zo.'
Op het terras buiten zit Mark met zijn onvermijdelijke shagje. De verkleuringen aan zijn vingers wijzen op een jarenlange relatie. Met zijn zwarte trainingsbroek, petje en smalle postuur zou hij zomaar ook bij een groepje hangjongeren kunnen horen. Mark is 69 jaar, 'soixante-neuf', zoals hij zelf grapt. Hij woont zo'n dertien jaar bij Domus Nostra. Mark heeft een onvervalste Haagse tongval en beschikt over een dito dosis Haagse humor. Zijn stemgeluid klinkt alsof hij zijn hele leven zware shag rookt. 'Dat klopt, ik rook al vanaf mijn elfde, dat is bijna zestig jaar, ik ga echt niet meer stoppen. Ik rook acht pakjes shag per week. 34 euro per stuk, daar gaat mijn hele inkomen aan op. En ik ga zeker niet in zo'n tramhokje paffen, die dingen zijn zo lek als een mandje. Het regent en waait binnen harder dan buiten, in zo'n abri loop je nog een longpleurisje op. In zijn werkzame leven was Mark postbode en koerier en deed hij alles op de fiets. 'Ik vind bewegen belangrijk, heb ik mijn hele leven gedaan. Ik doe nu nog zelf de boodschappen en kook, iedere dag, acht dagen per week. Ik heb nooit de behoefte gehad om me te binden, ben ook nooit getrouwd geweest. Ook heb ik geen contact meer met mijn familie.'
Wanneer Ingrid met Troy het terras oploopt, is Mark zichtbaar trots als Ingrid hem vraagt even op Troy te passen als zij binnen wat haalt. Mark geniet van de aandacht van Troy. Het lijkt erop alsof hij wat milder wordt. 'Ik heb wat met dieren en heb altijd voor dieren gezorgd, ook vroeger voor vrienden en kennissen. Ingrid heeft een spel voor Troy gehaald. Mark verstopt hondensnoepjes in een bak met vakjes en sluit de deksels. Hij legt de doos op de grond en Troy peutert vervolgens de deksels open om de snoepjes op te peuzelen. Mark kijkt met een grote glimlach aandachtig toe. Ook met Troy maakt hij de hele tijd grapjes en af en toe krijgt hij een poot. Er volgt nog een spel waarbij Mark van Ingrid een handdoek krijgt waarin hij snoepjes moet verstoppen en de handdoek weer moet oprollen. Troy weet wat hem te doen staat. Hij rolt de handdoek met een paar bewegingen open en binnen een mum van tijd zijn de snoepjes weer verslonden. Tot vreugde van Mark die de hond uitvoerig complimenteert. 'Hij is net een stofzuiger,' Hij geeft Troy vervolgens een nek/rugmassage waardoor Troy zich helemaal ontspannen aan zijn voeten vleit.
'Vroeger had ik een veel Leuker leven op straat. Ik was vrij en als ik zin had in bier, kocht ik een paar blikjes'
Op de vraag waarom hij bij Domus Nostra woont, antwoordt Mark dat hij op straat leefde. Ik woonde bij de koninklijke stallen, in de paleistuinen aan het Noordeinde.' Met zijn lange termijn geheugen lijkt niets mis te zijn. Hij vertelt in detail over zijn leven in zijn oude wijk, het Haagse Zeeheldenkwartier. De ene na de andere naam van landelijk bekende Hagenaars rolt moeiteloos uit zijn mond alsof het gisteren was dat hij ze nog zag. 'Barry Hay van de Golden Earring, Mariska Veres van Shocking Blue, dat waren allemaal wijkgenoten van mij.' Hij is ook nog professioneel darter geweest. Hij heeft regelmatig met voormalig wereldkampioen Raymond van Barneveld gespeeld. 'Ik heb zelfs van hem gewonnen. Barney kon alleen niet zo goed tegen z'n verlies. Op de vraag hoe het kan dat Mark geen wereldkampioen darten is geworden, komt geen antwoord. Zijn aandacht gaat weer uit naar Troy. Hij haalt een pen uit zijn binnenzak en roept Troy: 'Hey gangster, mag ik een handtekening van je? Je bent nou zo beroemd, haha'
Er moet nog veel aanvullend onderzoek gedaan worden naar de inzet van honden bij deze doelgroep, vindt Ingrid. 'Bij mensen met Alzheimer zijn ze daar al veel verder mee. Ik zou meer dingen willen doen met de bewoners en de hond. Wij wilden graag met onze ervaringen naar buiten komen.
Voor kennisvermeerdering natuurlijk, maar ook om het stigma te doen verminderen. Mensen denken dat wanneer je aan Alzheimer lijdt, je daar niks aan kan doen. Korsakov heb je aan jezelf te wijten, jij bent diegene die dronk. Mensen met Korsakov hebben hulp nodig om dingen op te kunnen pakken. So what? We leven in een moderne maatschappij, dus wij hebben voor deze mensen te zorgen. Dat doen we voor andere mensen ook/ Dat beaamt haar collega Monique. 'Bij het onderzoek dat we binnenkort starten, gaan we een bewoner observeren die nog helemaal geen ervaring heeft met het werken met een hond.
Het meest ideale zou dan zijn om deze persoon te vergelijken met iemand die niets met de hond gaat doen. Om op die manier te kijken of er daadwerkelijk verschil is te zien, tussen iemand die wel interactie met een hond krijgt of niet. Maar we kunnen ook een bewoner observeren in zijn of haar gedragingen wanneer deze persoon een aantal dagen geen contact heeft gehad met de hond. Ik zie uit naar de studie. Er is zoveel meer dat deze mensen doen buiten shagjes draaien.'
Mark draait ondertussen wél zijn zoveelste shagje buiten op het terras. Troy ligt devoot maar waakzaam aan zijn voeten. Ik vind er niks aan om hier te wonen. Ik snap ook niet waarom! Vroeger had ik een veel leuker leven op straat. Ik was vrij en als ik zin had in bier, kocht ik een paar blikjes. Behalve als Troy komt, dan vind ik het leven hier wél leuk' Ingrid sluit de dag bij Dormus Nostra af met de woorden:
Werken met mensen met Korsakov betekent Never a dull moment. Zij zijn eerlijk en puur. En het intellect blijft zitten. Alzheimer is een progressieve aandoening. Korsakov niet. De schade aan het brein stopt wanneer zij stoppen met drinken en weer gaan eten. Ze hebben donders goed in de gaten of jij echt bent of niet. Onze cliënten zijn bijzonder, het zijn mooie mensen.' *De naam van Mark is gefingeerd
